پژوهشی برای پاسخ به نیاز اطلاع رسانی، آموزش و فرهنگ در سیستان

جلسه افتتاح طرح پژوهشی «سنجش نیازهای اجتماعات محلی مناطق سیستانی استان سیستان و بلوچستان مبتنی بر خدمات کتابخانه های عمومی در سه حوزه اطلاع رسانی، آموزش و فرهنگ و ارائه راهکارهایی برای پاسخ به این نیازها» در دانشگاه سیستان و بلوچستان برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی اداره کل کتابخانه های عمومی سیستان و بلوچستان، جلسه افتتاح طرح پژوهشی «سنجش نیازهای اجتماعات محلی مناطق سیستانی استان سیستان و بلوچستان مبتنی بر خدمات کتابخانه های عمومی در سه حوزه اطلاع رسانی، آموزش و فرهنگ و ارائه راهکارهایی برای پاسخ به این نیازها» باحضور حامد زارعی، مدیرکل کتابخانه های عمومی استان؛ قاسم سیاسر، رئیس مرکز اسناد و کتابخانه ملی زاهدان؛ مرتضی سلطان نژاد، معاون فرهنگی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان و جمعی از اساتید دانشگاه سیستان و بلوچستان برگزار شد.

حامدزارعی، مدیرکل کتابخانه های عمومی استان، در این جلسه با اشاره به رویکرد جدید نهاد کتابخانه های عمومی گفت: توجه به تمام اقشار جامعه و توسعه کتابخانه های عمومی همگام با توسعه فرهنگی از الویت های نهاد کتابخانه های عمومی است.

وی افزود: یکی از مسائل مورد توجه نهاد، نگاه ویژه به اقوام است و این دو طرح یعنی «نیازهای اجتماعات قوم سیستانی» و «نیازهای اجتماعات قوم بلوچ» در راستای استانداردسازی کتابخانه های عمومی است.

زارعی ادامه داد: طرح استاندارد سازی برنامه های کتابخانه های عمومی یکی از مهم ترین فعالیت های نهاد بوده است که باعث بازتعریف کتابخانه ها شده و این مکان فرهنگی را به مرکزی چند بعدی تبدیل کرده که توجه ویژه ای به جامعه مخاطب دارد.

 مدیرکل کتابخانه های عمومی استان گفت: در سال گذشته با انتشار فراخوان طرح های پژوهشی نهاد، سه طرح نیاز سنجی قوم سیستانی، نیاز سنجی قوم بلوچ و نیازمندی های سالمندان با محوریت کتابخانه های عمومی مورد تایید قرار گرفت.

مرتضی مسرور، مجری طرح «سنجش نیازهای اجتماعات محلی مناطق سیستانی مبتنی بر خدمات کتابخانه های عمومی» گفت: این طرح در سه حوزه اطلاع رسانی، آموزش و فرهنگ و ارائه راهکارهایی برای پاسخ به این نیازها ارائه شده است. در نیم قرن اخیر، الگوی جدیدی از توسعه به شدت مورد اقبال قرار گرفته است که در آن برنامه ریزی محلی و بومی بر برنامه ریزی متمرکز غلبه دارد. در این میان، عمل و تئوری برنامه ریزی به طور روزافزونی توجه اش معطوف بر درگیر کردن اجتماعات محلی، سیاست های عدم تمرکز و دیدگاه ‌های مشارکتی در برنامه ریزی، پیاده سازی و ارزیابی پروژه ها است.

مسرور، شناخت منطقه سیستان از ابعاد ویژگی های دموگرافیک، اجتماعی و فرهنگی، ایجاد پروفایل کتابخانه های عمومی بر اساس میزان دسترسی منطقه قرارگیری کتابخانه، منابع، تجهیزات، برنامه ها، میزان مراجعه و ویژگی های دموگرافیک و فرهنگی مراجعان، بررسی روندهای جاری استفاده از کتابخانه به لحاظ نوع منابع، موضوع منابع و برنامه ها، شناخت نیازهای مردم سیستان در حوزه آموزش، اطلاع رسانی و فرهنگی به تفکیک ویژگی های دموگرافیک، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و تجمیع علایق و گرایش های مردم سیستان در حوزه آموزش، اطلاع رسانی و فرهنگی به تفکیک ویژگی های دموگرافیک، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را مهم ترین اهداف اجرای این طرح عنوان کرد.

مجری این طرح در خصوص روش مطالعه و اجرای این پژوهش گفت: این مطالعه، یک مطالعه مقطعی با استفاده از روش های ترکیبی (کمی- کیفی) است. به عبارت دقیق تر، با توجه ماهیت اهداف مطالعه و با توجه به مزیت ها و معایب هر یک از روش های کمی و کیفی، ترکیبی از هر دو روش به کار گرفته می شود.  

وی ادامه داد: تحقیق حاضر توجه خود را معطوف به مناطق شناخته شده تحت عنوان سیستان می‌ کند که به لحاظ اداری و تقسیمات کشوری در استان سیستان و بلوچستان واقع شده ‌اند. جامعه آماری این مطالعه به چهارگروه اصلی تقسیم می شود. گروه اول، شامل تمامی افراد بالای ۱۸ سال ساکن در منطقه سیستان استان سیستان و بلوچستان می‌ شود. برای رعایت جامعیت حداکثری و برخورداری از تنوع حداکثری در یافته ‌ها، تلاش می‌ شود تمام افراد از تمام گروه ‌ها و طبقات اجتماعی، از شانس یکسانی برای حضور در این بخش، بهره‌مند باشند. گروه دوم، تمامی پرسنل کتابخانه های عمومی با رده های مختلف شغلی؛ گروه سوم، مراجعه کنندگان کتابخانه های عمومی در منطقه سیستان و گروه چهارم شامل افراد کلیدی مرتبط با حوزه فرهنگ و آموزش است.

استاد دانشگاه سیستان و بلوچستان ادامه داد: با توجه به روش ترکیبی مورد استفاده در این مطالعه، از روش های متعددی جهت گردآوری داده ها استفاده می شود. در ارتباط با جمع آوری اطلاعات از گروه اول  و دوم جامعه آماری، یعنی افراد بالای هجده سال و پرسنل کتابخانه های عمومی از دو روش  پرسشنامه نیمه بسته همراه با پرسشگر (به عنوان یک روش کمی) و جلسات گروهی متمرکز استفاده می شود.

مسرور ادامه داد: جلسات گروهی متمرکز یک نوع تکنیک  بررسی کیفی است و اغلب برای اطلاع از عقاید و نظرات افراد درباره موضوعی خاص به کار می رود. گروه های ۸ تا ۱۲ نفره متشکل از افراد منتخب جمعیت هدف با حضور تسهیلگران مسلط به موضوع در یک زمان مشخص بحث می کنند. مشخصه این  روش، طرح سوالات بازی است که اعضای گروه را برای پاسخ دادن تحریک می کند. به علاوه می توان درباره درک آنان از موضوع پرسید. این روش برای کشف نیازهای احساس شده، نگرش ها و ارزش های افراد جامعه، سوء تفاهم های مرتبط با موضوع و نیز وضعیت منابع درون جامعه کاربرد دارد.

وی افزود: اطلاعات درباره کتابخانه های عمومی از طریق یک پرسشنامه گردآوری می‌ شود. به عبارت دقیق تر، یک پرسشنامه که حاوی سوالاتی در ارتباط با موقعیت مکانی، منابع، تسهیلات، تعداد مراجعات بر اساس ویژگی های دموگرافیک و... است. در ارتباط با گروه چهارم یعنی گردآوری اطلاعات از افراد کلیدی نیز از جلسات گروهی متمرکز با حضور یک تسهیل گر و  چند همکار استفاده می شود.

وی در ادامه با اشاره به روش تجزیه و تحلیل داده ها گفت: داده های گردآوری شده توسط نرم افزار SPSS در دو سطح توصیفی و تحلیلی تجزیه و تحلیل می شود. اما تجزیه و تحلیل داده های حاصل از روش کیفی با استفاده از روش NVIVO  خواهد بود.

مجری طرح پژوهشی سنجش نیازهای اجتماعات محلی مناطق سیستانی، گفت: شهرهای سیستانی دارای کتابخانه عمومی عبارتند از زابل، زهک، زاهدان، نیمروز، هامون و هیرمند که مجموعاً ۲۲ کتابخانه عمومی را شامل می‌ شود. تمام این کتابخانه ‌ها در مطالعه حاضر، به عنوان نمونه‌ های مورد بررسی و تحلیل قرار خواهند گرفت. 

بازتعریف کتابخانه عمومی با موضوع جامعه مخاطب/ دست­یابی به نیمرخ جمعیت شناختی از سیمای اجتماعی- فرهنگی قوم بلوچ

به گزارش روابط عمومی اداره کل کتابخانه های عمومی سیستان و بلوچستان، جلسه افتتاح طرح پژوهشی با عنوان «شناسایی و سنجش نیاز اجتماعات محلی بلوچ در حوزه خدمات کتابخانه‌ های عمومی» با حضور جمعی از اساتید و فعالان فرهنگی در سالن فناوری دانشگاه سیستان و بلوچستان برگزار شد.

حامدزارعی، مدیرکل کتابخانه های عمومی استان در آیین افتتاح طرح پژوهشی «شناسایی و سنجش نیاز اجتماعات محلی بلوچ در حوزه خدمات کتابخانه‌ های عمومی» گفت: توسعه کتابخانه های عمومی با تاکید بر ارائه خدمات به همه اقشار جامعه و گروه های مختلف سنی و جنسی از اهداف نهاد کتابخانه های عمومی کشور است که طی چند سال اخیر مورد توجه ویژه قرار گرفته است. در بازتعریف کتابخانه های عمومی، کتابخانه متناسب با جمعیت استفاده کننده از آن تعریف می شود.

مدیرکل کتابخانه های عمومی استان با اشاره به طرح های پژوهشی پذیرفته شده از سوی نهاد کتابخانه های عمومی کشور گفت: با انتشار فراخوان طرح های پژوهشی در سال گذشته، از استان سیستان و بلوچستان سه طرح شناسایی نیازمندی های سالمندان، شناسایی نیازمندی های اجتماعات سیستانی و شناسایی و نیاز سنجی اجتماعات محلی بلوچ در حوزه کتابخانه های عمومی مورد تایید قرار گرفت.

در ادامه محمدعثمان حسین ‌بر، مجری طرح «شناسایی و سنجش نیاز اجتماعات محلی بلوچ» در حوزه خدمات کتابخانه‌ های عمومی گفت: در دنیای امروز، کتاب یکی از مولفه های اصلی جامعه پذیری است و دولت ها سعی دارند تا با تسهیل و تسریع دسترسی مردم به کتاب، سرانه مطالعه جامعه را افزایش دهند.

حسین بر، ادامه داد: ناحیه بلوچستان و ساکنان آن به‌ عنوان یکی از اقوام کهن و اصیل ایرانی که در جنوب شرقی کشور سکنی دارند، یکی از اولویت ‌ها است که نهاد کتابخانه ‌های عمومی کشور، به دنبال توسعه ارائه خدمات در آن است.

سردبیر مجله اجتماعی اقوام گفت: همواره رهنمودهایی از سوی ایفلا، به‌ منظور بهبود سطح کیفی کتابخانه ‌‌ها و ارتقای خدمات عمومی آن‌ها مطرح شده است که در یکی از مهم ‌ترین این رهنمودها، گفته می ‌شود گاه اقلیت ‌های قومی و زبانی و نیز افراد دارای معلولیت یا آنان که در موقعیت‌ های خاص همچون بیمارستان یا زندان هستند، نمی‌ توانند از خدمات و مواد معمول کتابخانه‌ ها استفاده کنند؛ بنابراین، در این شرایط باید خدمات و موادی متناسب با نیازهای ایشان را فراهم آورد.

حسین بر با اشاره به نیازهای انسانی گفت: نیاز به یافتن خویشتن، از مهم ترین نیازهای انسان است و کتاب و مطالعه می تواند در شکل دادن و هدایت همه نیازهای انسان نقش داشته باشد.

وی نیاز جسمانی، نیاز به ایمنی، نیاز به روابط اجتماعی و محبت،  نیاز به تأیید و احترام و نیاز به خویشتن یابی را مهم ترین نیازهای یک فرد دانست.

حسین بر گفت: تحقیق حاضر، با توجه به موضوع مورد بررسی بر اندیشه جامعه شناختی «پیر بوردیو»، جامعه شناس شهیر فرانسوی استوار است و به تحلیل انتخاب‌ های سبک زندگی پرداخته است. نیاز های مطالعاتی هر جامعه متاثر از زمینه های اجتماعی و فرهنگی آن جامعه است که باید مورد توجه قرار گیرد.

وی دست‌یابی به نیمرخ جمعیت‌ شناختی و تصویری از سیمای اجتماعی- فرهنگی جوامع مورد مطالعه شامل شاخص‌ های جمعیتی، اشتغال، درآمد، مهاجرت، تنوع زیرقومیتی، آیینی- مذهبی، زبانی، آموزشی و ایجاد نیمرخ و پروفایلی از کتابخانه‌ های عمومی مورد مطالعه به‌ لحاظ میزان مراجعه، مجموعه‌ ها، خدمات، برنامه‌ ها، فضا، تجهیزات و...، را از اهداف این تحقیق برشمرد.

حسین بر افزود: پیمایش نیازهای کتابخانه ه‌ا و گرایش‌ های مطالعاتی اجتماعات محلی به تفکیک اقشار اجتماعی و بر حسب جنسیت در چهار رده سنی کودک و نوجوان، جوان، بزرگسال و سالمند و اقشار مختلف در این دسته بندی مورد توجه است.

وی تدقیق و جمع‌ بندی نیازها با استفاده از گروه ‌های کانونی و مصاحبه با ذی‌نفعان کلیدی، تدوین برنامه ها و خدمات مرتبط با نیازها و تهیه دستورالعمل اجرایی هر یک از برنامه ها و خدمات را از دیگر اهداف این تحقیق عنوان کرد.

مجری این طرح در خصوص مراحل انجام پژوهش گفت: در این طرح از روش ترکیبی و نمونه گیری احتمالی و تصادفی استفاده خواهد شد. جامعه آماری ما کتابخانه‌ های عمومی استان در مناطق شهری و روستایی (با تأکید بر کتابخانه ‌های مناطق بلوچ‌ نشین) است و تمامی این کتابخانه‌ هادر استان مورد بررسی قرار خواهند گرفت. همچنین نمونه‌ هایی از مردم عادی که به صورت تصادفی انتخاب خواهند شد، شامل مردان و زنان گروه ‌های سنی (کودک و نوجوان، جوان، بزرگسال و سالمند) ساکن در مناطق شهری و روستایی استان از مناطق برخوردار، نیمه‌ برخوردار و کم‌ برخوردار از خدمات کتابخانه‌ های عمومی (برمبنای شاخص ‌های موجود و مورد نظر محققین) مورد بررسی قرار خواهند گرفت.